بیش فعالی که به اختصار ADHD خوانده می شود نوعی اختلال شایع است که حدود هشت تا ۱۰ درصد کودکان را مبتلا می کند. این بیماری در پسران شایعتر از دختران است که هنوز دلیل اصلی آن مشخص نشده است. ویژگی های اولیه بیش فعالی از سال های اولیه رشد یعنی قبل از ورود به مدرسه شروع می شود.
یکی از دقدقه های اصلی روابط کودک و مادر همیشه بیش فعالی کودکان است، بر اساس اعتقاد متخصصین حوزه روانشناسی کودک، بیش فعالی اختلالی است که می تواند توسط اطرافیان کودک مهار شود. کودکانی که به دلیل بیش فعالی و شطینت زیاد والدین خود را کلافه و خسته می کنند و باعث می شوند پدر و مادر نارحت شوند با کنترل و رفتار صحیح اطرفیان قابل کنترل و تربیت می باشند در این مطلب شما را با روش های کنترل کودک بیش فعال آشنا می نماییم. امروزه خیلی از مادران از کودکان خود شاکی هستند و گمان می کنند که کودک آنها بیش فعال است. اول از همه باید با علائم کودک بیش فعال آشنا شوید و ببینید آیا کودک شما نیز این علائم را دارد یا نه؟
کودکان بیش فعال
تعریف بیش فعالی
تعریف بیش فعالیبیش فعالی که به اختصار ADHD خوانده می شود نوعی اختلال شایع است که حدود 8 تا ۱۰ درصد کودکان را مبتلا می کند. این بیماری در پسران شایعتر از دختران است که هنوز دلیل اصلی آن مشخص نشده است. ویژگی های اولیه بیش فعالی از سال های اولیه رشد یعنی قبل از ورود به مدرسه شروع می شود.
انواع کودکان بیش فعال
انواع کودکان بیش فعالبیش فعالی دارای ویژگی های بارزی است که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز، بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی می شود.
سه نوع اختلال در کودکان بیش فعال
اختلال اول: در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد.
اختلال دوم: در نوع دوم فقط پرتحرکی دیده می شود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد این اختلال در کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده می شود.
اختلال سوم: معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود. کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اکثرا پرتحرک هستند و دست ها و پاهای خود را زیاد حرکت می دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می کنند.
کودکان بیش فعال
علائم بیش فعالی
كودك غالباً با دست هايش بازی می كند و در جايش می لولد.
كودك معمولاً كلاس را ترك می كند.
غالباً می دود يا می پرد.
اغلب بازی يا فعاليت هايش پر سر و صداست.
به نظر می رسد كودك هميشه در حال حركت است.
زياد صحبت می كند.
از توجه به جزئيات ناتوان است.
اغلب قادر به پيگيری دستورات يا اتمام كارها نيست.
قطع پی‌درپی گفت‌وگو و مکالمه بزرگترها
پاسخ دادن به سؤال، پیش از آنکه جمله‌ی سؤال‌کننده به پایان برسد.
بی‌صبری و بی‌تحملی شدید طوری که هر آنچه طلب کرد، باید در همان لحظه آن را دریافت کند.
مدام در حال حرکت و جنب‌و‌جوش بودن
بی‌صبری و نداشتن تحمل برای ایستادن در صف و رعایت نوبت
عصبی و حساس بودن و مرتب پایین و بالا پریدن
هل دادن بقیه‌ی کودکان
برهم زدن بازی بقیه
انجام تکلیف‌های مدرسه بدون توجه و دقت
«قاپیدن» وسایل و اسباب‌بازیهای کودکان دیگر
نداشتن مهارتهای لازم در برقراری ارتباط‌های اجتماعی با دیگران
گم‌کردن وسایل شخصی
از این شاخه به آن شاخه پریدن
برای كودكی با اختلال بيش فعالی ـ كم توجهی انجام برخی رفتارها ممكن است سخت تر باشد. حال بهتر است اين سوال ها را از خودتان بپرسيد:
آيا زمانی كه از كودك تان می خواهيد كاری انجام دهد مشكلی در شنيدن دارد؟
آيا او نسبت به ديگر كودكان سريع تر هيجان زده می شود؟
آيا خانه شما در زمان غذا خوردن، به خواب رفتن، شستن دندان ها و ديگر كارها به ميدان جنگ بدل می شود؟
آيا معلم شما نسبت به رفتار كودك شما در مدرسه نگران است.
زود تمركزش را از دست می دهد و فراموش كار است؟
چه چیزهایی بیش فعالی نیست
توجه داشته باشید که تمام علایمی که در بالا ذکر شد اگر در دوره های کوتاه و یا غیر پی در پی رخ دهد طبیعی بوده و علامت بیش فعالی نمی باشند. همچنین کودکان در بعضی از موقعیت ها و بیماری های زیر علایمی همچون بیش فعالی از خود نشان می دهند:
تغییرات ناگهانی زندگی مانند طلاق، مرگ اعضای خانواده و یا تغییر منزل
تشنج های کشف نشده
اضطراب
افسردگی
بیماریهایی که بر روی مغز تاثیر می گذارند
مغز متفاوت کودکان بیش فعال
مغز متفاوت کودکان بیش فعال اختلال بيش فعالی ـ كم توجهی يك بيماری عصبی ـ رفتاری است با ۲ مولفه:
بيش فعالی و بی توجهی در کودکان بیش فعال
نداشتن تمركز
برخی از اين كودكان به صورت واضح فعاليت زيادی دارند و برخي هم توانايی تمركز ندارند اما بيشتر آنها هر دو مشكل را با هم دارند. اين بچه ها مغز ماشين فراری را دارند اما با ترمز دوچرخه. ذهن آنها در حال مسابقه است اما نمی توانند در زمان لازم سرعت شان را كم كنند. اسكن های متعدد نشان می دهد بخشی از مغز كودك دچار اختلال كه به كنترل رفتار كمك می كند، موجب تمركز می شود و آنچه نياز به انجام آن دارد را طبقه بندی می كند، كمی كوچكتر است. علاوه بر اين انتقال دهنده های عصبی شيميايی مغز مانند سروتونين، دوپامين و نوراپی نفرين كه پيام را از يك قسمت مغز به قسمت ديگر می فرستند در آنها دچار كمبود است بنابراين برای مثال اگر معلم يك آموزش ۵ مرحله ای به كودك بدهد، او ممكن است تنها بتواند ۲ مرحله اول را انجام دهد و توالی كارهای بعدی را از دست بدهد.
تشخیص بیش فعالی
تشخیص بیش فعالی تشخیص بیش فعالی با یک آزمون خاص امکانپذیر نیست. مجموعه ای از این علائم باید (حداقل در مدت شش ماه) مورد بررسی قرار بگیرد. کودک این موارد را معمولا قبل از هفت سالگی نشان می دهد. همچنین کودکی که دارای این نشانه هاست با رفتارهایش اطرافیان خود را در محیط های مختلفی مانند مدرسه یا خانه دچار مشکل می کند و حتی با گروه دوستان و همسالان خود نیز به راحتی کنار نمی آید.در مقابل این دسته از پدر و مادرها، والدینی هستند که نمی خواهند مشکل کودک خود را بپذیرند و معمولا با بهانه آوردن از هشدارهای معلمان و سایر اطرافیان طفره می روند. این افراد از درمان این اختلال واهمه دارند و گمان می کنند داروهایی که توسط پزشک تجویز می شود برای فرزندشان عوارض دارد. این در حالی است که اگر این کودکان در زمان مناسب درمان نشوند، نمی توانند در امور آموزشی و فعالیت های اجتماعی خود موفق عمل کنند و ممکن است برای خود و اطرافیانشان مشکل آفرین باشند.
تفاوت دختران بیش فعال با پسران بیش فعال
تفاوت دختران با پسران بیش فعالپسران سه برابر دختران در معرض اين اختلال هستند و به طور معمول دختران ۵ سال بعد از پسران تشخيص داده می شوند. دختران بی نظم و ساكت كمتر به چشم می آيند حتی اگر اختلال شان به اندازه پسران باشد. بی توجهی و ناديده گرفتن موضوعات پيرامون از علائم اختلال در دختران مبتلا به بيش فعالی است. در پسران به جای آن انجام و بروز حركات و رفتارهای متفاوت و غيرمنطقی بدون انگيزه قبلی و برنامه عاری از فكر انتظار می رود. در دوران دبستان دخترانی با اختلال بيش فعالی، كودكانی كم دقت يا بی دقت هستند، همچنين در آموختن مهارت های آموزشی و حل مسائل ضعيف بوده و به جزئيات و موضوعات محيط پيرامون خود توجه ندارند، كمتر توجه می كنند و با تمام كردن كارها مشكل دارند اما آنها معمولاً پرخاشگر نيستند. دختران قرار نيست كيف مدرسه شان را در زمين بازی جا بگذارند يا دفتر مشق شان كثيف باشد.
تشخيص بیش فعالی سخت است
تشخیص بیش فعالی هيچ آزمايشي وجود ندارد كه با انجام آن بتوان گفت كودك دچار بيش فعالی است. اما اغلب پزشكان با تاريخچه خانوادگی، جزئيات پرسش هايی كه انجام می دهند و بررسی رفتار كودكان و ميزان اهميت آن براساس سن و سال او سعی می كنند تشخيص صحيح را داشته باشند. با صحبت كردن با كودك، والدين و معلمان و اگر لازم باشد مادربزرگ و پدربزرگ و اقوام پزشكان می توانند تعيين كنند علائم با توجه به سن كودك متناسب است يا مشكل جدی وجود دارد. آنها بايد عواملی مانند عصبانيت، اختلال يادگيری، افسردگی، طلاق يا بيماری يكی از اعضای خانواده را هم در نظر بگيرند.
دلایل بیش فعالی
دلایل بیش فعالی علت به وجود آمدن بیش فعالی احتمالا ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی است. احتمالا این کودکان در بخش های مربوط به توجه و تمرکز در مغز دچار نقص جزئی هستند. از عواملی که می توانند در بروز این اختلال موثر باشند سیگار کشیدن و یا مصرف الکل در دوران بارداری توسط مادر است. حتی استنشاق تحمیلی دود سیگار توسط مادر باردار، باعث اختلال در رفتار کودک می شود. استرس مادر هم با این موضوع ارتباط دارد. تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده بیانگر این است که این اختلال معمولا در خویشاوندان نزدیکان افراد هم وجود دارد.
مسمومیت ناشی از سرب حاصل از دود اتومبیل و آلودگی هوا، غذاهای محتوی مواد افزودنی مثل شیرین کننده های مصنوعی و یا رنگ دهنده های خوراکی، مواد جلوگیری کننده از فاسد شدن غذا که در بعضی از غذاهای آماده وجود دارد، نیز در ایجاد بیش فعالی سهیم هستند.
در صورت بی توجهی به کودکان بیش فعال و معالجه نشدن آنها احتمال اینکه این افراد در آینده به افسردگی مبتلا شوند و یا در نوجوانی رفتارهای ضد اجتماعی و گاه بزهکارانه داشته باشند زیاد است. بنابراین به والدین توصیه می شود که حتما در دوران کودکی برای معالجه فرزند خود اقدام کنند. این بیماری در دوران مدرسه بیشتر مشکل آفرین می شود زیرا کودک تمرکز کافی برای گوش دادن به درس ندارد و مدام برای بیرون رفتن از کلاس اجازه می خواهد. این بچه ها نمی توانند آرام روی صندلی بنشینند، معمولا پرحرف هستند و مدام سر کلاس با دوستان خود حرف می زنند و این موضوع باعث می شود از لحاظ تحصیلی با مشکل مواجه باشند. والدین باید به رفتار کودکان خود دقت داشته باشند و تنها در صورتی که مجموعه ای از این نشانه ها را در مدت طولانی مشاهده کردند با یک متخصص مشورت کنند. در غیر اینصورت نمی توان به هر کودک پرتحرک برچسب بیش فعالی زد.
عوارض و خطرات بیش فعالی
عوارض و خطرات بیش فعالی، بیش فعالی می تواند زندگی را برای کودکان سخت کند، کودکانی که بیش فعالی دارند:
معمولا در مدرسه و کلاس با دیگر کودکان مشاجره و درگیری دارند.
صدمات و اتفاقات دیگری نسبت به سایر کودکان برای آنها پیش می آید.
عزت نفس پایینی دارند.
مشکل با تعامل و برقراری ارتباط با همسالان و بزرگسالان.
ریسک معتاد و یا الکلی شدن و یا سایر رفتارهای بزهکارانه در آنها بیشتر است.
هرچند بیش فعالی باعث ابتلا به بیماریهای دیگر نمی شود، اما کودکان بیش فعال بیشتر از سایر کودکان در خطر ابتلاء به مشکلات زیر هستند:
ناتوانی در یادگیری
اضطراب
افسردگی
اختلال دو قطبی
سندرم تورت (تیک های عصبی و لکنت زبان)
دزدی، دعوا خراب کردن اموال دیگران(Conduct disorder)
مخالت و گستاخی با بزرگترها (Oppositional defiant disorder)
