قطعا تاثیر که بازی بر روان کودک به هیچ عنوان قابل نادیده گرفته شدن نیست بعلاوه اینکه تمام کودکان نیاز جدی به بازی و کشف استعداد در حین آن دارند.
بازی جزئی از حیات آدمی‌ست و از آغاز زندگی با او همراه بوده است. انسان برای رشد ذهنی و اجتماعی خود به تفکر و حرکت و جنبش نیازمند است؛ بازی پایه‌ی اصلی این تفکر و اندیشه است. کودک از طریق بازی آمادگی جسمی برای مقابله با مشکلات را می‌آموزد. بازی راهی است برای ارضای حس کنجکاوی کودک نسبت به دنیای اطرافش و او را برای عهده دار شدن وظایف اجتماعی و اقتصادی آماده می‌سازد. بازی تنها بخاطر سرگرم کردن و شاد شدن کودک نیست که اهمیت دارد بلکه برای او یک عمل کاملا جدی است. کودک از طریق آن با دنیای اطرافش ارتباط برقرار می‌کند. با قوانین و مقررات و رعایت آن‌ها در طی بازی آشنا می‌شود. همکاری و مشارکت اجتماعی را می‌آموزد. توانایی‌های خود را بروز می‌دهد و رقابت و برد و باخت را تجربه می‌کند.
تاثیر بازی در رشد و پرورش کودکان از دیدگاه روانشناسی کودک
رشد ذهنی و عاطفی کودک از طریق بازی
کودک در طی بازی احساسات خود مثل ترس و خشم یا محبت را بروز می‌دهد. بازی به کودک تفکر کردن را می آموزد. به یادگیری زبان در کودک کمک می‌کند. قوه تخیل او را پرورش می دهد. در طی بازی کودک با همسالان یا اسباب بازی هایش می توان به مشکلات او یا مسائلی که باعث آزار او می شود پی برد.
در نتیجه بازی کودک به هیچ عنوان کار بیهوده‌ای نیست بلکه شخصیتش را شکل می‌دهد و باعث ایجاد اعتماد به نفس و قدرت ابراز وجود در میان بزرگسالان می‌شود و می‌تواند بدون ترس یا خجالت احساسات خود را بیان کند.
شناسایی کودک مضطرب در روانشناسی بازی
کودکی که تمایل به بازی کردن با هم سن و سالان خود ندارد و با بهانه‌های مختلف از انجام آن کناره‌گیری می‌کند یا لذتی از بازی با دوستان خود نمی برد دچار افسردگی است. این کودک در بازیهای گروهی هیجان و تحرک ندارد و به بازیهای پرجنب و جوش تمایلی ندارد.
کودک مضطرب قدرت تمرکز پایینی دارد و برای متمرکز کردن ذهن خود در بازی با ترس و نگرانی مواجه می‌شود. او چون استراحت و خواب کافی ندارد (دلایل بی خوابی در کودکان) بنابراین زودتر از بقیه دوستان خود از بازی خسته خواهد شد. همیشه نگران این است که مبادا روش بازی برای او واضح نباشد و اشتباهی انجام دهد و قضاوت شود.
پرخاشگری در روانشناسی بازی کودک
زورگیری و فریاد زدن در بازی از نشانه های کودک پرخاشگر است. او با انجام حرکات بدنی مثل لگد زدن یا هول دادن این خشم را بروز می‌دهد. این رفتار گاهی به غلط مورد تشویق والدین قرار می‌گیرد و استدلال آن ها این است که فزرندم توانایی دفاع از حق خود را دارد.
نکته مهم این است که کودکان برای این پرخاشگری الگویی در دنیای پیرامون خود دارند. عصبانیت و پرخاشگری در رفتارهای والدین زمینه ساز بروز این رفتار نابهنجار در کودک خواهد شد.
شناسایی کودکان خجالتی از طریق بازی
بازیهای دسته جمعی مورد علاقه این گروه از کودکان نیست. در بازی بیشتر فرمانبردار هستند تا رهبر. آن‌ها مدام نگران سرزنش و کنار زده شدن و یا مورد تمسخر قرار گرفتن از جانب هم بازیهای خود هستند.
پرورش خلاقیت کودک در بازی
اگر می‌خواهید کودک خلاقی داشته باشید به سراغ بازیهای خلاقانه بروید. شادی کودک در حین بازی باعث پرورش خلاقیت در کودکان خواهد شد. کودکی که از یک قوطی خالی به عنوان ماشین استفاده می کند در واقع در حال انجام یک بازی خلاقانه است که به او در شناخت دنیای والدینش کمک می‌کند. بازی های خلاقانه توانایی تقلید و یادگیری را در کودک افزایش می دهد و یادگیری زبان را در کودکی که نوپا است تسریع می بخشد.
تاثیر بازی در افزایش خلاقیت کودکان از دیدگاه روانشناسی کودک
اهمیت اسباب بازی در بازی های کودکانه
از نظر روانشناسان کودک اسباب بازی سبب پرورش قدرت ذهنی، جسمی، عاطفی و اجتماعی کودک می‌شود و به ایجاد ارتباط بین کودک و دنیای بیرون کمک می‌کند.
نکته مهم در انتخاب اسباب بازی برای کودک تناسب آن با سن و ویژگی‌های جسمی و روانی کودک است تا بتواند مفید و مؤثر واقع شود. گزینش اسباب بازی مناسب برای کودک به شکل‌گیری تمایلات عاطفی و روانی او کمک می‌کند و اگر والدین در انتخاب خود دقت نکنند موجب سوق دادن تمایلات کودک به سمت‌و‌سویی می‌شود که مورد انتظار آن‌ها نبوده است.
روانشناسان کودک انواع مختلفی را در بازی کودکان برشمرده‌اند:
بازیهای جسمی، تقلیدی، ساختنی و خلاقانه
بازیهای جسمی:
کودک در اولین ماه‌های تولدش با انجام حرکاتی مثل غلطیدن و لگد زدن، تکان دادن دست‌وپا با بازیهای جسمی و حرکتی آشنایی دارد. او کم‌کم یاد می‌گیرد که چگونه صداهای مختلفی را از حنجره‌هاش بیرون بیاورد، با انگشتان خود بازی کند و اسباب بازی را به سمت خود بکشد. او کم‌کم صداها را کشف و شناسایی می‌کند.
بازیهای ساختنی:
در حدود دو سالگی تمایل کودک به استفاده از اشیاء اطرافش به جای اسباب بازی دیده می شود. او مکعب‌ها را روی زمین به شکل قطار می‌چیند و بازی می‌کند. سعی کنید تا به توانایی کودک در ساختن اسباب بازی خلاقانه کمک کنید. در ۴ سالگی کودک علاقه زیادی به برش کاغذ دارد و با آن‌ها شکل‌های گوناگونی را روی مقوا می‌چسباند. او با گل اشکال مختلفی را بوجود می آورد و بیشتر از ساختن لذت می‌برد تا خراب کردن و از نو ساختن.
تاثیر بازیهای ساختنی از دیدگاه روانشناسی کودک
بازیهای تقلیدی و نمایشی:
در هفت یا هشت ماهگی تقلید صدای مادر توسط کودک کاملا ملموس است. از بچه گانه صحبت کردن با او پرهیز کنید. کلمات را بصورت واضح و درست بکار برید. با نگاه مستقیم با او صحبت کنید. بازی با کلمات ساده و تکرار آن را با او انجام دهید. مثل مامان، سلام…
پسرها در سنین بالاتر تمایل دارند با جعبه ابزار پدر بازی کنند و رفتار او را تقلید کنند؛ و دخترها مشغول آشپزی برای مهمان‌هایشان می‌شوند و به دنبال رسیدن به شناخت درست از شباهت های جنسیتی خود با پدر و مادرشان هستند. کودک سعی می کند این ویژگی‌های شخصیتی را درونی کند تا برای پذیرفتن نقش خود در زندگی واقعی آماده شود. این تقلید نه تنها نگران کننده نیست بلکه کمک بزرگی به شکل‌گیری شخصیت کودک می‌کند و جزو روند رشدی او محسوب می شود.
سوالی که اینجا مطرح می شود این است که اوج تقلید در بازی کودک چه سنی است؟
باید گفت که برای این امر نمی‌توان محدده سنی مشخصی را تعیین کرد زیرا بستگی به شرایط محیطی و ویژگی‌های رشدی کودک دارد؛ اما با توجه به قوانین رشدی، کودک از حدود دو سالگی آمادگی تقلید و تکرار رفتارهای والدین را در بازی های خود دارد. هرچه این سن در کودک پایین بیاید نشان دهنده توانایی و هوش بیشتر کودک است.
جالب است بدانید که کودک این رفتار تقلیدی را باور کرده و برایش مهم است، لذا اگر از او حین بازی تقلیدی، رفتاری نادرست سر می‌زند این والدین هستند که باید بازنگری به رفتار خود در مقابل چشمان کودک داشته باشند. زمانی این تقلید رفتار نگران کننده است که کودک بدون در نظر گرفتن زمان و مکان اصرار به آن داشته باشد و حتی از خوردن و خوابیدن هم برایش مهم‌تر باشد.
شناخت نقاط ضعف و قوت کودک حین بازی تقلیدی و نمایشی
بازی نمایشی زمان مناسبی است برای نمایش رفتارهای درونی و بیرونی کودک. این فکر غلطی است که ما قصد آموزش مستقیم به بچه‌ها در حین بازی داشته باشیم. بلکه شناخت نقاط ضعف کودک کمک می‌کند تا علل آن ها را پیدا کرده و رفع کنیم. نباید فراموش کرد که کودک در حال تقلید از رفتار ماست.
از جمله بازیهای مورد علاقه بچه‌ها دکتر بازی است؛ که نگرانی زیادی را برای والدین به همراه دارد. برخلاف تصور والدین، کودکان هیچ قصد و غرض جنسی از این بازی ندارند؛ و صرفا به دنبال یک کنجکاوی کودکانه به این بازی می پردازند. از آن جا که بهتر است کودکان نسبت به اندام خصوصی خود نیز حساسیت لازم را داشته باشند لذا بهتر است بطور غیر مستقیم حواس بچه ها را به امر دیگری مثل تماشا کردن کارتون پرت کنیم و در زمان دیگری به او حفظ حریم خصوصی را آموزش دهیم.
پرورش حس کنجکاوی در کودکان
سن ۳ تا ۴ سالگی اوج کنجکاوی در کودکان است. پرورش این حس و رفع نیاز به دانستن در کودک بستگی به والدین دارد. باید سعی کرد به سوالات کودکان بطور واضح و روان پاسخ داد. شرایط یک فعالیت علمی ساده را برای کودکان فراهم سازید. مثل کاشتن بذر در گلدان و پرورش آن؛ یا ساختن یک قایق کاغذی و شناور کردن آن در ظرف آب. کودک در این سن از انجام بازی های فکری مثل پازل لذت می برد. در این سن رفتارهای دقیق تری از او سر می‌زند، مثل بستن بند کفش یا بستن دکمه های پیراهنش. او به انجام بازی های گروهی و تعداد بیشتر علاقه ی بیشتری پیدا کرده است و رعایت نوبت را در بازی یاد گرفته است.
شکل‌گیری تمایلات عاطفی و و روانی کودک
کودک با قدم نهادن در سال سوم زندگی خود مهارت های بیشتری کسب کرده است. لذا در انتخاب اسباب بازی هایی که در اختیار او می گذارید باید دقت بیشتری کنید زیرا تمایلات عاطفی و روانی او را شکل می دهد. این سن زمان مناسبی است برای انجام بازی های خارج از خانه و در فضای وسیع تر. مثل دویدن و بالا و پایین پریدن. وسایلی برای او فراهم کنید تا بتواند قدرت خود را در بازی هایش نشان دهد. مجسمه سازی با خمیر از بازی های مورد علاقه اوست.
انجام بازیهای پرتحرک در آستانه ۵ سالگی
کودک با پا گذاشتن در ۵ سالگی تمایل به انجام بازی های پر جنب و جوش و پر سر و صدا دارد. او مایل است در بازی قدرت بدنی خود را به نمایش بگذارد و زمان طولانی تری را بدون خستگی به انجام بازی های گروهی مشغول می‌شود. او همچنین کار با ماژیک و آبرنگ را دوست دارد و با خمیر مجسمه های معناداری را می‌سازد و در ۶ سالگی کنترل بیشتری روی حرکات ظریف بدنش دارد.
انجام بازی های هدف دار
مهارت بدنی در ورزش های دسته جمعی و رعایت قوانین بازی از ویژگی های کودکانی است که پا به هفتمین سال زندگی خود گذاشته اند. پسران ۷ ساله به سراغ فوتبال می روند و دختران از لی لی بازی و کنترل روی بدن خود لذت می برند. کودک ۷ تا ۱۱ ساله بیشتر به دنبال رقابت در بازی است تا لذت بردن از آن. او مهارت خود را در بازی به رخ همسالان خود می کشد.
نکات مهم درباره بازی کودکان:
بازی کودک را جدی بگیرید زیرا از این طریق مهارت های شناختی خود را افزایش می دهد. توانایی های فیزیکی او بیشتر می‌شود. کلمات جدید می‌آموزد و دایره لغاتش گسترش می‌یابد. مهارت‌های اجتماعی خود را تقویت می‌کند مانند وقتی که نقش پلیس را بازی می‌کند و دزد را دستگیر می کند.
بازی به رشد عاطفی کودک کمک می کند و با انجام یک بازی شاد اضطراب را از خود خارج می‌کند. در نهایت بازی و یادگیری دو جزء جدایی ناپذیر از یکدیگر هستند. زمان مناسب را برای بازی کودک فراهم آورید و اختیار را در بازی از او نگیرید. مطمئن باشید که غریزه اش مسیر درست را به او نشان خواهد داد.
