تب چیست؟
برای اینکه بدانیم معنای تب و منشا آن چیست بهتر است ابتدا با هیپوتالاموس آشنا شویم. هیپوتالاموس غده ای است در مغز که مانند ترموستات عمل می کند. وقتی که کودک تب می کند این بخش از مغز برای رساندن بدن به دمای مطلوب پیامی را به سیستم های عصبی مخابره می کند. تب یکی از علائم شایع در بیماری های کودک و عکس العمل سیستم ایمنی بدن او به ویروس یا عفونت است.
وقتی بخشی از بدن کودک نادرست عمل میکند کودک تب می کند و این یعنی سیستم ایمنی بدن او در برابر بیماری مقاومت کرده است. تب بدن را ترغیب می کند که برای مقابله با باکتری ها و عفونت، گلبول های سفید بیشتری تولید کند. اگر کودک بدن سالمی داشته باشد قادر است تب را تحمل کند و در مدت زمان کمتری سلامتی خود را به دست بیاورد. اما نباید فراموش کرد که کودک در هر سنی که باشد تب ممکن است برای او خطرآفرین باشد و باید مطابق دستور پزشک با آن مقابله نمود. اگر عملکرد مغز کودک طبیعی باشد، تب یک واکنش طبیعی به عفونت است که از آسیب به مغز جلوگیری می کند. تنها زمانی که تب بیش از حد باشد احتمال آسیب به مغز وجود دارد زیرا مغز قادر به تنظیم دمای بدن نیست.
علائم و نشانه های تب در کودک:
خستگی و بیحالی چشم ها، برافروختگی صورت و پیشانی و گردن داغ از جمله نشانه های تب در کودک است. تب را نباید با بالا رفتن دمای بدن حین دویدن یا بر اثر پوشیدن لباس های گرم اشتباه گرفت. آبریزش بینی و دمای کمتر از ۳۸ درجه از نشانه های سرماخوردگی در کودک است. اما اگر تب همراه با اسهال یا استفراغ باشد نشان می دهد که معده ویروسی شده است. کمبود آب بدن در هنگام تب باعث می شود که کودک کمتر از حالت عادی ادرار کند. همچنین هنگام گریه اشکی ندارد یا سطح هوشیاری او افت کرده و سیاهی چشمانش به سمت بالا می رود.
از جمله موارد مهم دیگر که اگر همراه تب دیده شد باید سریعا پیگیری شود تنگی نفس، گریه شدید، کبودی های بنفش روی پوست کودک، سفت شدن ناحیه گردن، درد شکمی، لب ها و ناخن های کبود و آبی رنگ است.
دمای طبیعی بدن کودک:
دمای طبیعی بدن کودک ۳۷ درجه سانتیگراد است اما این درجه به عوامل دیگری مانند سن و فعالیت او نیز بستگی دارد و در نوسان است. همچنین دمای بدن در طول روز متفاوت است، صبح ها کمتر و عصرها بیشتر است. دمای نرمال بدن در سنین مختلف متفاوت است. دمای طبیعی بدن نوزاد تا قبل از ۳ ماهگی ۳۸ درجه سانتیگراد است و در نوزاد بین ۳ تا ۶ ماهه اگر این میزان از ۳/۳۸ درجه سانتیگراد عبور کرد باید اقدامات لازم صورت پذیرد. همچنین اگر دمای بدن نوزاد بزرگتر از ۶ ماه از مرز ۴/۳۹ گذشت نیز نیازمند پیگیری است. تب به خصوص در ۲۸ روز ابتدای تولد ممکن است یک هشدار باشد و نیاز به بستری شدن برای انجام آزمایشات بیشتر جهت پی بردن به علت اصلی آن وجود داشته باشد.
تب در کودکان کودک
روش اندازه گیری دقیق دمای بدن در سنین مختلف:
یک روش ساده و سریع برای تشخیص تب کودک این است که پیشانی او را ببوسیم. اگر احساس حرارت در آن ناحیه کردیم احتمالا کودک تب دارد.
برای اندازه گیری درجه حرارت بدن نوزاد کوچکتر از ۳ ماه بهترین روش، اندازه گیری دمای زیر بغل اوست. این روش در صورتی کارآمد است که دمای اتاقی که نوزاد در آن قرار دارد پایین نباشد. درجه را زیر بغل نوزاد قرار می دهیم و یک درجه به دمای به دست آمده اضافه می کنیم تا دمای واقعی بدن به دست بیاید.
همچنین می توان از راه قرار دادن دماسنج در دهان کودک نیز دمای بدنش را اندازه گیری کرد. این روش برای کودکان بالای ۴ سال مناسب تر است. اگر قبل از اندازه گیری چیز گرم یا سرد خورده است بهتر است کمی صبر کنیم.
یک روش دقیق اما گران اندازه گیری دما از طریق پیشانی است. دماسنج مربوط به آن را بین دو ابرو قرار داده تا در عرض چند ثانیه دمای دقیق بدن کودک ثبت شود.
روش دقیق دیگر که می توان برای کودکان تا ۳ سالگی استفاده کرد اندازه گیری مقعدی ست، که صحت آن از بقیه روش ها بیشتر است.
روش دیگر از طریق گوش می باشد. گوش کودک را به سمت جلو و بالا بکشید و دماسنج را در آن قرار دهید و درجه حرارت بدن او را به دست آورید.
علل به وجود آمدن تب در کودکان:
علت اصلی تب در نوزاد عفونت ویروسی یا باکتریایی ست. از جمله سرماخوردگی و عفونت گوش میانی. همچنین یک سری از بیماری های متداول در کودکان مانند سرخک و آبله مرغان نیز با تب همراه است.
کودک با درآوردن دندان دچار تب می شود که این امر نیز جای نگرانی ندارد؛ یا بعد از تزریق واکسن که مثل هر داروی دیگری ممکن است با عوامل جانبی مثل تب همراه باشد. پس از تزریق واکسن بدن کودک پادتن جدید می سازد و با تب یا کهیر از خود واکنش نشان می دهد. پس تب کمتر از ۳۹ درجه بعد از واکسن امری ست طبیعی و عوارض آن نیز خودبخود از بین می رود و نیازی به مصرف دارو نیست. قابل ذکر است کمبود میزان آب بدن بر اثر اسهال و استفراغ نیز باعث بروز تب می شود.
کودک در حین درآوردن دندان با تورم لثه و حساس شدن آن مواجه می شود. این امر نباید باعث تب شدید یا اسهال در او شود. و اگر اتفاق افتاد معمولا علت دیگری دارد که باید به پزشک مراجعه کرد.
روش های پایین آوردن تب کودک بدون دارو:
اولین اقدام برای کاهش دمای بدن کودک قرار دادن دستمال مرطوب با آب ولرم روی پیشانی اوست که به میزان قابل توجهی در پایین آوردن تب مؤثر است. همین کار را برای زیر بغل و دست و پای او نیز انجام دهید.
شیر مادر به دلیل دارا بودن مواد مغذی بهترین راهکار برای پایین آوردن تب در نوزادان کمتر از ۶ ماه است و سیستم ایمنی بدن او را تقویت می کند.
با یک حمام ساده با آب ولرم نیز تب کودک بصورت محسوسی پایین می آید و دمای بدن او را تنظیم می کند. اگر کودک کمتر از ۶ ماه دارد، ۲ تا ۳ مرتبه در روز با اسفنج خیس او را حمام کنید. و اگر بیشتر از ۶ ماهه است به دفعات در طول روز این کار را انجام دهید.
تب باعث از بین رفتن مقدار قابل توجهی از آب بدن می شود و سرعت بهبود بیماری را کند می کند. با خوراندن مایعات به کودک با میزان کم و دفعات بیشتر، آب از دست رفته بدن او را جبران کنید.
لباسی که به کودک می پوشانید نباید باعث گرمای بیشتر بدن او شود. از انداختن پتو یا پوشاندن چند لایه لباس به کودک اجتناب ورزید و اجازه دهیدگردش هوا به بدن او صورت گیرد.
دمای محیطی که کودک تب دار در آن قرار دارد نباید خیلی گرم یا سرد باشد. دمای اتاق نوزاد باید بین ۲۱ تا ۲۳ درجه سانتیگرد باشد. بهتر است بصورت مداوم دمای بدن او اندازه گیری و یادداشت شود و با پزشک او در میان گذاشته شود.
روش پایین آوردن تب کودک بدون دارو
چند نکته مهم در مواجه با تب در کودکان:
کودک تب دار باید بصورت مداوم در حال مراقبت باشد و دمای بدنش مرتب چک شود. از تنها گذاشتن او به مدت طولانی اجتناب کنید.
فاصله زمانی ادرار کودک نباید بیشتر از ۴ ساعت و تیره رنگ باشد.
غذای کودک تب دار باید نرم و دارای فیبر کم باشد. مثل بلغور و جوی دوسر؛ او را به خوراندن غذای جامد مجبور نکنید.
دوز داروی تجویز شده برای کودک را خودسرانه بالا نبرید.
هرگز از آسپرین برای او استفاده نکنید.
محیط اطرافش را آرام نگه دارید تا بتواند استراحت کافی داشته باشد. این امر به پایین آوردن تب او کمک می کند.
لباس نخی نازک بهترین گزینه برای بالا نرفتن بیشتر دمای بدن کودک است. تنها یک پارچه نازک برای پوشاندن او در هنگام خواب کافی است.
به هیچ عنوان از الکل برای پایین آوردن تب استفاده نکنید زیرا از طریق پوست جذب بدن کودک شده و و به یکباره تب او را پایین می آورد که خطرناک است.
علت تشنج بر اثر تب:
تب بسیار شدید در بسیاری از کودکان باعث تشنج می شود. به این علت که سلول های عصبی مغز تحریک پذیرتر می شوند. این مساله در تب کمتر از ۴۱ درجه و کودکان کمتر از ۶ سال دیده می شود. اما وقتی کودکی در اثر تب دچار تشنج می کند ما مطمئن می شویم که در آینده هیچ عارضه جدی ای در کودک به وجود نخواهد آمد. و غیر از تب که باعث تشنج در او شده است هیچ اختلال دیگری مانند کاهش کلسیم و سدیم خون یا مسمومیت دارویی در بدن او وجود ندارد. در واقع معنای تشنج بر اثر تب این است که مغز کودک عفونت نکرده باشد. اگر تشنج در کودک کمتر از ۶ ماه و یا بیشتر از ۶ سال بروز کند دیگر علت تشنج فقط یک تب ساده نیست و باید به دنبال علت اصلی آن بود.
همچنین ممکن است که کودک پس از تزریق واکسن نیز دچار تشنج شود که البته احتمال آن خیلی کم است. در همه ی موارد با کاهش تب، تشنج نیز از بین می رود.
داروهای مفید برای کاهش تب در کودک:
نکته مهم در این رابطه این است که نباید به نوزاد کمتر از دوماه بدون تجویز پزشک داروی تب بر داد. برای کودکان بزرگتر از دو ماه رایج ترین و کاربردی ترین دارو قطره استامینوفن است. به این صورت که دو برابر وزن کودک به او خورانده می شود. مثلا برای کودک شش کیلویی ۱۲ قطره استامینوفن کافی ست. داروی دیگر ایبوپروفن است که برای کودکان بالاتر از ۶ ماه مناسب است و البته نباید بدون تجویز پزشک استفاده شود. تاکید می شود که بیشتر از پنج دوز در روز نباید به کودک دارو داد.
همانطور که قبلا هم اشاره شد از آسپرین برای پایین آوردن تب کودک استفاده نکنید زیرا ممکن است باعث بروز تشنج شود. این دارو معمولا برای افراد بالاتر از ۱۸ سال تجویز می شود.
فواید تب!
محققان بر این باورند که تب می تواند مفید هم واقع شود زیرا یک سپر دفاعی در برابر میکروب ها و ویروس هاست و باعث از بین رفتن آن ها می شود. وقتی کودک تب می کند یک علامت خوب برای تشخیص عفونت در او به حساب می آید که بدون آن، شناسایی عفونت سخت و پیچیده خواهد بود.
