نقش تشویق و تنبیه در تربیت كودك یک رابطه دوجانبه است مانند یک واکنش که هربار با فعال شدن دیگری کنش نیز تقویت می شود و رفتار کودک را متعادل می کند.
نقش تشویق و تنبیه در تربیت كودك
تشویق و تنبیه دو روش متفاوت تربیتی هستند و بایستی ویژگی‌هایی داشته باشند تا مؤثر واقع شوند. این دو روش چنانچه به موقع و با اصول درست اعمال گردند، می توانند از لوس شدن كودكان جلوگیری كنند. معمولاً كودكان لوس، والدین تسلیم شونده دارند. آنها در مقابل خواسته های كودك فوراً تسلیم می‌شوند و هر آن چه كه او طلب كند، برایش فراهم می‌كنند. در خانواده‌ای كه كودك لوس پرورش داده می‌شود، اثری از روش‌های تنبیهی مناسب دیده نمی شود. یعنی چنانچه كودك كار اشتباهی مرتكب شود یا این كه بخواهد تعیین كننده باشد و به والدین خود دستور دهد یا این كه با داد و فریاد و عصبانیت حرف خود را به كرسی بنشاند، در این خانواده هیچ گونه روش مناسبی برای جلوگیری از این رفتارها و جهت دهی به آنها وجود ندارد. این نوع خانواده‌ها از لحاظ روان شناسی به خانواده‌های محبت كنندهِ افراطیِ آزاد گذارنده معروف اند؛ خانواده‌هایی كه بی نهایت توجه، محبت و محافظت در مورد فرزندان خود دارند و در عین حال آنها را برای انجام هرگونه عملی آزاد می گذارند.
این مسئله بسیار اهمیت دارد كه میزان مقاومت، ایستادگی و انعطاف خود را در برابر فرزندانمان مورد بررسی قرار دهیم. بعضی از والدین پس از مقاومتی كوتاه در مقابل تقاضاهای فرزند، تسلیم می شوند و خواسته های كودك را به همان شكلی كه او می خواهد برآورده می كنند. محبت در حد متعادل، توجه به نیازها و برآوردن آنها در حد معقول و داشتن روش های مناسب و علمی برای تشویق و تنبیه كودكان از جمله مواردی است كه بایستی در خانواده وجود داشته باشد.
والدینی محبت كننده و در عین حال قاطع باشیم و نقش تشویق و تنبیه
وقتی صحبت از قاطع بودن به میان می آید، برخی از والدین تصور می‌كنند كه جدی و قاطع بودن به این معناست كه مثلاً پرخاشگر هم باشیم و یا این كه چنانچه فرزندمان از ما پیروی نكرد، با زور و خشونت مواردی را به او تحمیل كنیم. حال آن كه در مقوله های تربیتی، قاطع و جدی بودن به این معناست كه از اصولی پیروی كنیم و قوانینی برای فرزندانمان داشته باشیم، به علاوه، اصرار به اجرای آن قوانین در خانواده وجود داشته باشد. ثبات خُلق و ثبات اندیشه و رفتار در والدین ضروری است. چنانچه اصول تربیتی خود را تغییر دهیم و به گفته های خود چندان اعتقادی نداشته باشیم، فرزندان به اصول و قوانین خانواده پایبند نخواهند شد. پس جدی و قاطع بودن به معنای آن است كه در اجرای اصول و قوانین خانواده باری به هر جهت رفتار نكنیم.
تشویق و تنبیه به موقع و در زمان خود بایستی انجام پذیرد
چنانچه كودكان از قوانین خانواده پیروی نكنند و حتی خلاف آن عمل كنند، برای مثال در جمع فامیل رفتاری از آنها سر بزند كه مطابق با موازین تربیتی نباشد، آیا لازم است كه مثلاً در جمع مورد تنبیه یا سرزنش قرار گیرند؟ مسلماً نه؛
كودكان برای قضاوت دیگران راجع به خودشان اهمیت فراوانی قائلند و چنانچه در حضور دیگران مورد توبیخ قرار گیرند رنجیده خاطر می شوند و در پاره‌ای موارد رفتارهای تلافی جویانه از آنها سر خواهد زد. چنانچه حریم خانواده امنیت و اطمینان لازم را برای كودك فراهم كند، او به راحتی می تواند اشتباهات خود را بپذیرد و هر موردی را كه به او تذكر داده شود تغییر دهد.
